A arquitectura modernista de Domènech i Montaner

7 E 8 DE XANEIRO DE 2022.

Un total de 9 edificios modernistas de Barcelona foron declarados Patrimonio da Humanidade pola Unesco. Destes, 7 son obra de Gaudí. Os outros dous son o Hospital de la Santa Creu i Sant Pau e o Palau de la Música Catalana, do arquitecto Lluís Domènech i Montaner, considerado o pai do modernismo catalán.

A historia do hospital comeza noutro conxunto de edificios do casco antigo, o vello Hospital de la Santa Creu, un dos máis antigos de Europa e que foi o principal centro asistencial de Barcelona desde a súa fundación en 1401 ata a segunda década do século XX. Ocupaba un gran edificio gótico, todavía en pé, e sempre estivo dirixido por unha fundación con participación eclesiástica e civil.
A partir do século XIX, esta primeira sede do hospital comezou a quedar obsoleta. Xurdiu a necesidade de construir un novo centro hospitalario que fose capaz de asistir á cada vez máis numerosa poboación de Barcelona e que ao mesmo tempo facilitase o desenvolvemento das novas ideas e técnicas que comezaban a impoñerse na mediciña.

Plano do complexo hospitalario

Lluís Domènech i Montaner foi o arquitecto elixido para construir nas aforas da cidade un novo hospital para persoas sen recursos. Dedicou varios anos a documentarse e visitar hospitais de toda Europa antes de comezar co seu ambicioso proxecto, que se financiou en boa medida coa enorme doazón do banqueiro Pau Gil i Serra. Tras a súa morte, Pau deixou a metade da súa fortuna para construir un novo hospital para as persoas que non podían pagar un médico. Este novo centro debería contar con todos os avances médicos e tecnolóxicos da época e debería adicarse a San Pablo (Pau en catalán). Por esta razón, o hospital pasou a denominarse Hospital de la Santa Creu y Sant Pau. As obras comezaron en 1902 e o flamante hospital foi inaugurado en 1930 polo rei Alfonso XIII. Desde ese momento, e ata o ano 2009 en que a actividade asistencial foi trasladada a un edificio moderno, o Hospital de Sant Pau foi un referente a nivel nacional.

Domènech i Montaner concebiu o novo recinto como unha cidade independente, con edificios distintos para cada especialidade médica, amplias rúas e xardíns para que os pacientes puidesen pasear nun entorno san e acolledor.

Non só a funcionalidade do complexo foi moi meditada polo seu creador, senón tamén o seu aspecto estético. Doménech realiza unha obra colorida e alegre cunha decoración exhuberante, cargada dun simbolismo moi directo. A obra, feita na súa maioría de materiais correntes, adquire unha gran maxestuosidade polo aderezo de materiais máis nobres, ata o punto de que o rei Alfonso XIII láiase na inauguración de que o hospital para pobres é máis luxoso que o seu aloxamento, que califica de cuadra.

Cada pabellón ten o seu depósito de auga, xa que non hai traída

Os pavillóns médicos dispuñan de grandes ventanais para permitir a entrada de luz solar e o aireamento, e estaban recubertos de azulexos fáciles de limpar para garantir a hixiene. Todos os edificios estaban comunicados por unha rede de galerías subterráneas que facilitaban a loxística do hospital e o traslado de enfermos.

A ornamentación a base de cerámica, azulexos, mosaicos e esculturas está presente en todos os pavillóns, pero adquire a súa maior expresión no luxoso edificio de administración.

A sala de actos é a estancia máis impoñente e de decoración máis exquisita. Non foi pensada para os usuarios do hospital, senón para halagar e conmover aos xestores e benefactores da institución. Lamentablemente, os cartos foron esgotándose e tras a morte de Domenech en 1923 o seu fillo continuou as obras cun orzamento reducido.

A outra grande obra de Domènech i Montaner é o Palau da Música Catalana. Responde a un encargo feito en 1904 polo Orfeó Català, unha sociedade coral fundada uns anos antes e que precisaba dun auditorio e unha sede social. O Palau concebiuse tamén co obxectivo de glorificar a cultura popular catalana nun marco de exaltación dos sentimentos nacionalistas.

A fachada está encaixada nunhas estreitas rúas, polo que non é facil apreciala en conxunto.

Tras cruzar a entrada, unha preciosa escaleira con balaustres de vidro recibe aos visitantes.

O arquitecto gozou de plena libertade para desenvolver o seu proxecto e deseñou unha moderna estrutura de ferro que lle permitiu prescindir de muros de carga e sustituilos por vidrieiras que permitían o paso da luz.

Capiteis de orde Domenequiano rematados con flores

Pero cando se accede á sala de concertos é cando se percibe a verdadeira obra de arte que é este edificio. A arquitectura, a escultura, os mosaicos, a cerámica, o vidro e a forxa mesturanse alí onde poñas os ollos, facendo alarde da maestría en todas estas disciplinas creativas e inspirándose en elementos naturais como flores, froitas, palmas. Son impresionantes as columnas que se extenden polo teito como a cola dun pavo real.

Destaca sobre todo a bellísima vidriera do teito, símbolo do edificio e outra mostra máis da mestría de Domènech para convertir os cartos en arte.

O Palau segue funcionando como teatro e sala de concertos e tras unha ampliación recente pode acoller a 2000 espectadores. As obras de Domènech i Muntaner non son tan coñecidas para o gran público como as de Gaudí, pero sen dúbida ocupan por mérito propio un lugar priviliexiado na historia da arquitectura desta época.